فصلنامه علمي پژوهشي زيستشناسي جانوري سال پنجم شماره اول پاييز 9 دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي پريشان بر اساس مدل تحليل مديريتي SWOT * سميه اردو و فريدون عوفي - دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات دانشكده انرژي و محيط زيست گروه محيط زيست تهران ايران عضو هيا ت علمي موسسه تحقيقات شيلات ايران تهران ايران مسي ول مكاتبات : saraordoo@yahoo.com چكيده اين تحقيق با هدف ارزيابي اكولوژيك و زيست محيطي منطقه حساس و آسيبپذير تالاب بينالمللي پريشان با تا كيد بر تنوع گونهاي و زيستگاهي تنظيم و اراي ه گرديده است. تالاب پريشان در بين درياچههاي داي مي ايران بزرگترين درياچه آب شيرين است. درياچه پريشان در كنوانسيون رامسر به عنوان تالاب بينالمللي ثبت گرديده است و در تقسيمبندي مناطق جزء منطقه حفاظت شده محسوب ميگردد. بر خورداري از تنوع زيستي و زيستگاهي پراكنش جوامع گياهي و جانوري منحصر به فرد اين منطقه باعث شده است تا اين منطقه جز مناطق حساس اكولوژيكي محسوب گردد. با توجه به تغييرات اقليمي جديد و خشكسالي حادث شده در منطقه در حال حاضر درياچه در بدترين وضعيت زيستي خود قرار دارد و در اواخر انجام اين تحقيق درياچه محدود به بركههاي حاشيهاي و آبگيرهاي موقت بخش حاشيهاي درياچه شده است. با توجه به حضور گونههاي شاخص و منحصربفرد گياهي و جانوري و زيستگاههاي حساس و آسيبپذير و زمينههاي توسعه و گردشگري نتايج حاصل از اين بررسي نشان دهنده اين موضوع ميباشد كه مهمترين موضوع مورد بحث در تالاب بينالمللي پريشان تغييرات اقليمي و خشكساليهاي چند سال اخير ميباشد كه تنوع زيستي و زيستگاهي و پراكنش جوامع گياهي و جانوري را تحت تا ثير قرار داده است. بر اساس نتايج بدست آمده در اين تحقيق تالاب بينالمللي پريشان از نظر عوامل دروني روي هم رفته داراي قوت ميباشد و نيز محيط زيست تالاب از نظر عوامل بيروني داراي فرصتهاي زيادي براي بازسازي و احيا ميباشد. كلمات كليدي: تالاب بينالمللي پريشان ارزيابي زيست محيطي جوامع گياهي جوامع جانوري مدل مديريتيSWOT مقدمه غذاي خود از آن استفاده كنند. در بيش از نيمي از كشورهاي جهان برداشت محصول ماهي منوط به سلامتي تالابهاست %6 از گونههاي پرندگان در معرض خطر انقراض پرندگان تالابي هستند و كاهش جمعيت پرندگان تالاب يكي از شاخصهاي روند انهدام و تخريب چنين محيطهايي محسوب ميشود. از سوي ديگر حفاظت از محيط زيست تالابها مستلزم طرح مديريت محيط زيستي (EMP) اين مناطق ميباشد كه وابسته به شناخت و آگاهي از زنجيرههاي اكولوژيك و محيط زيست و اقدامات طرحها و اهداف سازمان متولي ميباشد []. تالاب پريشان (فامور) كه به زبان محلي» پيرشون «ناميده ميشود. در فاصله ويژگي بسيار مهمي كه تالابها دارند تنوع زيستي بالا و اهميت آنها از نظر فرهنگي بعنوان ميراثي جهاني است. اگر چه ممكن است اين صفات بصورت مستقيم و غيرمستقيم مورد بهرهبرداري قرار نگيرد ولي اين ارزشها در آنها وجود دارد و با نگهداري و حفظ آنها ميتوان آنها را ارتقاء داد. تالابها به خاطر داشتن ويژگيهاي خاص هيدرولوژي داراي فوايدي ميباشند. تالابها نه تنها موجب تغذيه و تامين بخشي از سفرههاي آب زيرزميني ميشوند بلكه محيطي را فراهم ميكنند كه بسياري از پرندگان ماهيها و آبزياني كه حيات آنها وابسته به وجود چنين نقاطي است بتوانند از آن به عنوان بهترين زيستگاه جهت بقا و تامين
شي( بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي... كيلومتري شرق شهر كازرون واقع شده است. درياچه پريشان در بينهاي داي مي ايران بزرگترين درياچه آب شيرين است [6 ]. درياچه پريشان در كنوانسيون رامسر به عنوان تالاب بينالمللي ثبت گرديده است و در تقسيم- بندي مناطق جزء منطقه حفاظت شده محسوب ميگردد [6]. برخورداري از تنوع زيستي و زيستگاهي پراكنش جوامع گياهي و جانوري منحصر به فرد اين منطقه باعث شده است تا اين منطقه جز مناطق حساس اكولوژيكي محسوب گردد [9]. ويژگيهاي مهم اين تالاب نه به خاطر داشتن ماهيان خوش طعم آب شيرين و مناظر زيباي آن است [6] بلكه از نظر اكوسيستمي بسيار مهم و با اهميت تلقي ميشود به طوري كه نوع پرنده بومي و غيربومي را در خود جاي ميدهد [ 9]. 8 پرندگان غيربومي و مهاجر اين درياچه از راههاي بسيار دور يعني از سيبري كانادا و دانمارك كيلومترها راه را طي كرده به آنجا ميآيند و پس از گذران فصلي دوباره به محل زندگي اوليه خود باز ميگردند ] و.[ تغييرات اقليمي عدم درك صحيح از ارزشهاي نهفته تالاب پريشان و عدم وجود مديريتي هدفدار و توانمند در گذشته باعث شده است كه تالاب پريشان با بحران كمبود آب رو به رو شود و اين تالاب را با آسيب پذيري مضاعفي روبه رو كرده است ] [ 6 مواد و روش كار موقعيت منطقهي مورد مطالعه: اين محدوده در مختصات 600 تا 9 طول جغرافيايي و 6 9 تا 00 9 عرض جغرافيايي در ميان كوهستان فامور و در دوازده كيلومتري جنوب شرقي شهرستان كازرون و كيلومتري غرب استان فارس اين تحقيق بر مبناي مدل تحليل ماتريس اراي ه شده است. در روش تحليل مديريتيSWOT چهار موضوع نقاط ضعف و نقاط قوت تهديدها و فرصتها بر اساس ويژگيهاي زيست محيطي و شرايط اكولوژيك منطقه مورد بررسي قرار گرفته است[ ]. روش تجزيه و تحليل SWOT مدل تحليلي مختصر و مفيدي است كه به شكل نظام يافته هر يك از عوامل قوت ضعف فرصت و تهديدها را كه در مرحله قبل شناسايي شدهاند را مورد تحليل قرار داده و استراتژيهاي متناسب را منعكس ميسازد. نقاط قوت: راز) واقع شده است []. S وجود زيستگاههاي منحصر بفرد جهت گونههاي نادر و در معرض خطر جانوري و گياهي S مكان و زيستگاه مناسب و امن جهت مهاجرت تخم- گذاري و توليدمثل پرندگان S وجود مناظر زيبا و جلوههاي ويژه طبيعي جهت توسعه گردشگري S S وجود گونههاي با ارزش حفاظتي در منطقه ويژگيهاي فيزيوگرافي ژي ومورفولوژيكي و اقليمي ناحيه بستر مناسبي براي رويشگاهه يا جنگلي است S 6 حوزه آبريز با آبدهي مناسب بستر مناسبي براي بهره برداريه يا متفاوت ميباشد نقاط ضعف: W حساسيت و آسيب پذيري زيستگاههاي منطقه به نوسانات محيطي و تغيير شرايط اكولوژيكي W تغييرات آب و هوايي و خشكسالي دوره اي در سطح منطقه W تغييرات رژيم آبي و كمبود منابع ابهاي سطح الارضي و روان آبها W از بين رفتن بسياري از گونه ها و زيستگاهها به علت تغييرات آب و هوايي و خشكسالي دوره اي
فصلنامه علمي پژوهشي زيستشناسي جانوري سال پنجم شماره اول پاييز 9 دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان W حساسيت منطقه زيستگاهها نسبت به آلايندههاي كانوني و غير كانوني W 6 فقدان طرح مديريتي مناسب جهت بهره برداري از منابع طبيعي و مناطق حفاظت شده است فرصتها: O اجراي برنامههاي مديريت حفاظتي به تا ثير از تالاب بينالمللي O توجه مديران مسي ولين و كارشناسان به حساسيت و آسيب پذيري منطقه O انجام مطالعات ارزيابي و تحقيقات زيست محيطي در محدوده منطقه O نگرش بخش دولتي به واگذاري مديريت منابع طبيعي به بخش خصوصي در حال مساعد شدن است O تغيير نگرش عمومي به كيفيت منابع طبيعي و تا ثير آن در سلامت زندگي انسان O 6 وجود منابع و زمين هاي با كيفيت (خاك مرغوب و اقليم مناسب) براي پرورش نگهداري و توسعه گونههاي با ارزش O 7 تهديدها: T وجود آبهاي زير زميني فشار بهره برداري از منابع طبيعي و ذخاير: چراي بيرويه دام و فشار بر روي مراتع شكار پرندگان بوته كني افزايش رواناب كودهاي شيميايي آفت كش ها پساب صنعتي فضولات دامي T تخريب منابع طبيعي و زيست محيطي در اثر مديريت بدون كارشناسي شده در منطقه T معرفي گونههاي جديد به منطقه بدون ملاحضات زيست محيطي و ورود گونههاي مهاجم غيربومي به صورت عمدي يا تصادفي T ارتباط مستقيم با جوامع روستايي حاشيه و بهره برداري غير اصولي از منابع طبيعي (عدم برنامهريزي مناسب جهت جلوگيري از فرسايش خاك و زيستگاههاي منطقه) T حفر بدون مجوز و ارزيابي چاه آب توسط افراد ساكن در منطقه در مدل SWOT پس از شناسايي عوامل بيروني و دروني مو ثر بر پروژه به هر عامل يك ضريب وزني بين صفر (بي اهميت) تا يك (بسيار مهم) اختصاص داده شد. كه بايد مجموع عوامل بيروني و عوامل خارجي نيز بشود و سپس براي تعيين وزن هر يك از عوامل و تصميم گيري پيرامون عوامل با اهميت بالا يا پايين از نظرات كارشناسان و مديران با تخصص زيست محيطي و آشنا به منطقه استفاده شده است. امتياز وضع موجود با امتيازي بين تا بوده كه امتيازات با توجه به وضع موجود و محيط حاكم بر آن تعيين شده است. امتيازات وزن دار حاصلضرب وزن بدست آمده در امتياز وضع موجود ميباشد. از محل تلاقي عوامل بيروني و دروني استراتژيهاي مورد نظر حاصل ميگردد. بنابراين همواره اين ماتريس منجر به چهار دسته استراتژي SO WO WT ST ميشود. به اين ترتيب با استفاده از ماتريس SWOT فهرستي از استراتژيهاي مختلف در چهار گروه متفاوت به دست ميدهد كه در پيش روي توسعه و بهبود شرايط محيط زيستي و اكولوژيكي با تا كيد بر تنوع گونهاي و زيستگاهي تالاب بينالمللي پريشان قرار مي- گيرد[ 8 6 9 ].
بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي... شكل موقعيت درياچه / تالاب پريشان در استان فارس شهرستان كازرون جمع نهايي / است.اين بدان معناست كه تالاب بينالمللي پريشان از نظر عوامل دروني رويهم رفته داراي قوت ميباشد و همچنين با توجه به جمع نهايي عوامل بيروني كه عدد /68 ميباشد ميتوان نتيجه گرفت كه محيط زيست تالاب از نظر عوامل بيروني داراي فرصتهاي زيادي ميباشد. نتايج شرح گونههاي جانوري و گياهان خشك زي منطقه به ترتيب در جداول و آمده است.در ارزيابي اين ماتريس اگر جمع نهايي بزرگتر از / باشد نقاط قوت بيشتر و اگر جمع نهايي كوچكتر از / باشد نقاط ضعف بيشتر است (جدول ) و با توجه به اينكه نام خزندگان پرندگان پستانداران منقرض شده 0 0 جدول گونههاي جانوري خشكزي تالاب بينالمللي پريشان تعداد گونه در منطقه تعداد گونهIUCN 6 6 7 7 نام گياهان خشكزي جدول گونههاي گياهي خشكزي تالاب بينالمللي پريشان تعداد گونهها در منطقه تعداد گونههاي كاشته شده در منطقه تعداد گونههاي انحصاري ايران 6
فصلنامه علمي پژوهشي زيستشناسي جانوري سال پنجم شماره اول پاييز 9 دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان جدول فهرستي از استراتژيهاي مختلف در چهار گروه متفاوت با استفاده از ماتريس SWOT عنوان وزن نقاط قوت امتياز وضع موجود نمره نهايي 0 /9 0 /7 0 / 0 /7 0 /88 0 /9 0 /099./ 09 0 /08 0 /09 0 /097 0 /099 S S S S S S 6 6 عنوان وزن امتياز وضع موجود نمره نهايي نقاط ضعف 0 / 0 /09 W 0 /68 0 /067 W 0 /08 0 /077 W 0 /6 0 /08 W 0 /6 0 /0 W 0 / 0 /06 W 6 6 0 / جمع عنوان وزن امتياز وضع موجود نمره نهايي فرصتها 0 / 0 /08 O 0 /6 0 /08 O 0 / 0 /087 O 0 /6 0 /09 O 0 / 0 /086 O 0 /8 0 /096 O 6 6 0 / 0 /08 O 7 7 عنوان وزن امتياز وضع موجود نمره نهايي تهديدات 0 / 0 /078 T 0 /7 0 /07 T 0 /8 0 /06 T 0 / 0 /086 T 0 / 0 /08 T /68 جمع
بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي... بحث حيات وحش بخش عمدهي حيات جانوري كره زمين را تشكيل ميدهند و مهمترين منابع تا مين كننده مواد پروتي يني بشر هستند. در واقع پايداري انسان بسته به حيات جانوران وحشي است و انسان براي تداوم زندگي خود ملزم به حفظ و حراست از آنها است و در اين راستا تمهيداتي را به كار گرفته كه از جمله اين تمهيدات حراست از نسل حيات وحش است. متاسفانه بر اثر خشكساليهاي سالهاي اخير بيشتر گونههاي آبزيان تالاب و گونههاي خشكزي وابسته به تالاب از بين رفتهاند از گياهان آبزي فقط بخش كوچكي از نيزارها باقي مانده و تمام گياهان غرق آبي و قوطه ور در آب از بين رفتهاند. و از جانوران آبزي فقط تعداد انگشت شماري از لاكپشتها باقي ماندهاند و تمام ماهيها و مارهاي آ يب از بين رفتهاند. محيط زيست تالاب پريشان از نظر عوامل بيروني داراي فرصتهاي زيادي ميباشد. استراتژي تقويت نقاط قوت با توجه به فرصتها (SO) - استفاده بهينه از نزولات جوي - توسعه فضاهاي سبز و پوشش گياهي - استفاده از موقعيت توپوگرافيكي و شيب منطقه جهت توسعه كيفيت زيست محيطي - فراهم آوردن شرايط فعاليتهاي كشاورزي اصولي در منطقه استراتژي كاهش نقاط ضعف با توجه به فرصتها (WO) - ارتقا كيفيت زيست محيطي منطقه مورد نظر از طريق بهبود زيرساخته يا تا مين آب - استفاده از گونههاي گياهي سازگار با اقليم - جلب سرمايههاي خصوصي جهت استفاده بهينه از منابع طبيعي - ارتقا شرايط بهرهبرداري از كاربري اراضي در پيرامون منطقه مورد نظر حفاظت از تنوع گونه اي و زيستگاههاي با ارزش و آسيب پذير ) بازسازي و در صورت لزوم بازگرداني اكولوژيكي حيات وحش در خطر انقراض) ايجاد مكانهاي مصنوعي حفاظتي براي نگهداري گونه- هايي كه مكانهاي زيستيشان از بين رفته براي حفظ تنوع ژنتيكي مديريت و حفاظت از منطقه و جلوگيري از حفر چاه بدون ارزيابي و تعيين جرايم سنگين براي عاملان حفر چاه استراتژي حفظ نقاط قوت در برابر تهديدها (ST) - برنامه ريزي براي حفظ مراتع و پوشش گياهي منطقه - استفاده از ارزيابيهاي مناسب كشاورزي و بهبود مديريت و نظارت -اطلاع رساني و افزايش آگاهي عموم در مورد اهميت منابع طبيعي و ضرورت حفاظت از آنها - جلوگيري از تغييرات كاربري نامناسب در منطقه مورد مطالعه از طريق انجام مطالعات ارزيابي اثرات زيست محيطي و اجتماعي براي هر اقدام توسعه در منطقه - پايش تغييرات كاربري زمينهاي اطراف و اجراي طرح هاي مديريتي بهرهبرداري بهينه از منابع طبيعي (نصب تابلوهاي هشدار دهنده در مكانهاي ورود به زيستگاههاي حساس- نگهباني و نظارت مستقيم در منطقه) - بستن بخشهايي از منطقه جهت فرصت دادن به منطقه براي بازسازي با استفاده از فرايندهاي طبيعي حاكم بر منطقه (با اين عمل به تدريج ساختار منطقه نيز ارتقا مي يابد) - جلوگيري از گسترش فعاليتها و كاربري هاي ناسازگار در منطقه همچنين جلوگيري از چراي بي رويه دامها در منطقه 6
9 6 8 فصلنامه علمي پژوهشي زيستشناسي جانوري سال پنجم شماره اول پاييز 9 دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان - ايجاد مكانهاي مصنوعي حفاظتي براي نگهداري گونه- هايي كه مكانهاي زيستيشان از بين رفته براي حفظ تنوع ژنتيكي منابع اداره كل حفاظت محيط زيست سيستان و بلوچستان 86 گونههاي گياهي و جانوري در معرض تهديد كشور. ارزاني ح. شهرياري الف. 86. پايش براي اكولوژي و حفاظت انتشارات دانشگاه تهران 7 صفحه. افشين ي. 7. رودخانه هاي ايران. جلد وزارت نيرو انتشارات شركت مهندسين مشاور جاماب. باقر زاده كريمي م. روحاني رانكوهي م. 8. راهنماي تالاب هاي ايراني ثبت شده در كنوانسيون رامسر انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست 9 صفحه. برنامه اقدام ملي حفاظت از تنوع زيستي جمهوري اسلامي ايران 80. انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست تهران. بهروزيراد ب. 87. تالابهاي ايران انتشارات سازمان جغرافياي نيروي مسلح 798 صفحه 7 بلوچ م. 7. دوزيستان ايران. انتشارات دانشگاه تهران 78 صفحه. پاشايي ع. 8. سيماي تاريخي جنگل هاي طبيعي و درختزارهاي ايران انتشارات سازمان جغرافياي نيروي مسلح ثابتي ح. 7. جنگلها درختان و درختچه هاي ايران انتشارات دانشگاه يزد 886 صفحه. 0 جواهري پ. جواهري م. 78. چارهي آب در تاريخ فارس. جلد انتشارات گنجينه ملي آب ايران 86 صفحه. دهقاني ع. 8. اكوسيستم تالاب پريشان انتشارات نقش مهر 70 صفحه. استراتژي رفع نقاط ضعف با توجه به تهديدها (WT) - بهبود پوشش گياهي منطقه جهت جلوگيري از فرسايش خاك - افزايش پوشش گياهي منطقه و درختان جهت تلطيف هوا و سايه اندازي در فصول گرم - كنترل عوامل بر هم زنندهي ويژگيهاي طبيعي محل - اراي ه روشه يا منطقي در بهرهگيري از منابع طبيعي و انساني و ممانعت از به كارگيري غير علمي اين منابع - تعيين محل آشيانه گزيني پرندگان و ساير جانوران با ارزش حفاظتي - تعيين زمانبندي فعاليتهاي تفرجي در زمان غيرحساس زيستي براي حيات وحش در قابل طرحهاي اكوسيستم در پايان پيشتهادات زير اراي ه ميگردد: - ايجاد پايگاههاي تحقيقاتي و پژوهشي (ايجاد كارگاههاي آموزشي سمينارها براي ساكنين بومي گردشگران مسي ولان كاربريهاي مجاور و مقامات محلي- ترويج آگاهي هاي زيست محيطي و آموزش و توسعه به ساكنين بومي هر منطقه...) - حفاظت از تنوع گونهاي و زيستگاههاي با ارزش و آسيبپذير (بازسازي و در صورت لزوم بازگرداني اكولوژيكي حيات وحش در خطر انقراض) - پايش تغييرات كاربري زمينهاي اطراف و اجراي طرح- هاي مديريتي بهرهبرداري بهينه از منابع طبيعي (نصب تابلوهاي هشدار دهنده ورود به زيستگاههاي حساس بستن بخشهايي از منطقه جهت فرصت دادن به منطقه براي بازسازي با استفاده از فرايندهاي طبيعي حاكم بر منطقه (با اين عمل به تدريج ساختار منطقه نيز ارتقا مييابد جلوگيري از گسترش فعاليتها و كاربريهاي ناسازگار در منطقه و جلوگيري از چراي بي رويه دامها در منطقه.) - تعيين محل آشيانهگزيني پرندگان لاكپشتان منطقه و ساير جانوران با ارزش حفاظتي 7
بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي... Environmental Impact Assessment Review 0:00 0. 6- Geneletti D., Bagli S., Napolitano P., Pistocchi A. (007), Spatial decision support for strategic environmental assessment of land use plans A case study in southern Italy, Environmental Impact Assessment Review 7: 08. 7- Gerald A. C. (98), Text book of limnology. 8- Herath G. (00), Incorporating community objectives in improved wetland management:the use of the analytic hierarchy process, Journal of Environmental Management 70: 6 7. 9- Koutseris Ε., Filintas Α.G., Dioudis P., prevention A. (00), strategic environmental planning of aquaticresources and water purification: The case of Thessalian basin, in Greece, Desalination 0: 8. 0- Marcel H. (986), Text book of fish culture, fishing news book. - Moss B. (989), Ecology of fresh waters man and medium. - Scott D. (99), A Directory of wetlands in the Middle East, IUCN. - Scott D. (970-979), Birds survey reports, unpublished reports, D.O.E. - Terrados J., Almonacid G., Hontoria L. (007), Regional energy planning through SWOT analysis and strategic planning tools. Impact on rene wables development, Renewable and Sustainable Energy Reviews:7 87. - Zhu Z., Bai H., Xu H., Zhu T. (0), An inquiry into the potential of scenario analysis for dealing with uncertainty in strategic environmental assessment in China, Environmental Impact Assessment Review 8 8 6-Watts J.D., Lawrence R.L., Miller P. R., Montagne C. (009), Monitoring of cropland practices for carbon sequestration purposes in north central Montana by Landsat remote فيروز الف. 78. حيات وحش ايران انتشارات دايره 8. جغرافياي سبز 0 صفحه. كياني ب. مجنونيان ه. دانش م. جانوري جهان. جلد اول انتشارات سازمان حفاظت محيط.8. زيست 0 صفحه كياني ب. م. دانش. ه. مجنونيان جغرافياي جانوري ايران. جلد دوم انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست 7 صفحه. گزارش محيط زيست و پرندگان بومي و مهاجر درياچه پريشان 7-7.مركز تحقيقات شيلات بوشهر. 6 گزارش بررسي مشخصات عمومي درياچه پريشان 7-7. مركز تحقيقات شيلات بوشهر. 7 مظفريان و. 8. درختان و درخچههاي ايراني انتشارات فرهنگ معاصر 99 صفحه. 8 منصوري ج. 79. راهنماي صحرايي پرندگان ايران انتشارات نشر ذهن آويز. 9 منصوري ج. 86. مديريت تالابها و پرندگان آبزي انتشارات دانشگاه آزاد واحد تنكابن صفحه. 0 وثوقي غ. 7. ماهيان آب شيرين انتشارات دانشگاه تهران صفحه. - Ananda J., Herath G. (009), critical review of multi-criteria decision making methods with special reference to forest management and planning, Ecological Economics 68: 8 - Diaz-Balteiro L. (008), Carlos Romero, Making forestry decisions with multiple criteria: A review and an assessment, Forest Ecology and Management :. - Edmondeson W.T, (99), new yourk, Fresh water biology, Second edition. - Evan D. (99), important birds area in the Middle East, IUCN. - Fischer B. T., Matuzzi M., Nowacki J. (00), The consideration of health in strategic environmental assessment (SEA), 8
فصلنامه علمي پژوهشي زيستشناسي جانوري سال پنجم شماره اول پاييز 9 دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان 8- Wetzel R. G., likens G. E. (99), Limnological Analyses, Saunders company, Philadelphia, U.S.A, 79-69. sensing, Remote Sensing of Environment : 8 8. 7-Wetzel R.G. (97), limnology, Saunders Company, Philadelphia, U.S.A.. 9
بررسي زيستمحيطي تالاب بينالمللي... 0